Khe hở môi vòm miệng là dị tật bẩm sinh do rối loạn phát triển xương sọ mặt, xuất hiện ở tuần thứ 6 - 12 của thai kỳ. Đây là dị tật hay gặp nhất của vùng hàm mặt. Khe hở vòm miệng được phân loại dựa trên mức độ thương tổn (gồm khe hở vòm miệng toàn bộ và khe hở vòm miệng không toàn bộ).
Điều trị khe hở vòm miệng bằng phẫu thuật thường được thực hiện khi trẻ 9-12 tháng tuổi. Ở độ tuổi này, trẻ đủ lớn để chịu đựng ca mổ và có khả năng phục hồi tốt về mặt cấu trúc và chức năng (khả năng nuốt và phát âm), giúp hạn chế tình trạng nói ngọng.
Một số biến chứng gặp phải sau mổ có thể ảnh hưởng xấu đến kết quả phẫu thuật. Vì vậy công tác chăm sóc bệnh nhân mổ khe hở vòm của người điều dưỡng có vai trò rất quan trọng. Để có kết quả tốt, việc chăm sóc bệnh nhân phải được chuẩn bị từ trước mổ và duy trì sau mổ.
– Hình ảnh trước và sau mổ vòm:
Chuẩn bị trước mổ
– Khám tai mũi họng, nếu có viêm cần điều trị ổn định trước phẫu thuật 2 tuần.
– Thực hiện các xét nghiệm cơ bản cần thiết cho phẫu thuật.
– Lưu ý chế độ dinh dưỡng trước mổ vì 10 ngày đầu sau mổ trẻ ăn uống rất kém .
– Cần tắm rửa sạch sẽ và vệ sinh khoang miệng, tháo tất cả nữ trang, nơ, kẹp tóc.
– Hỏi tiền sử dị ứng thuốc của trẻ . Không sử dụng thuốc chống đông (Aspirin) trước phẫu thuật ít nhất 2 tuần.
– Hướng dẫn bệnh nhân nhịn ăn trước mổ trong ngày phẫu thuật.
– Tiêm kháng sinh dự phòng trước mổ 30 phút.
Hướng dẫn, chăm sóc sau mổ vòm
Ngày đầu sau mổ:
– Theo dõi toàn trạng bệnh nhân: tinh thần, màu sắc da và niêm mạc, mạch, nhiệt độ.
– Sau phẫu thuật vòm, tình trạng phù nề vùng hầu họng và tăng tiết dịch có thể gây tắc đường thở, khó thở ở bệnh nhi. Cần quan sát nhịp thở, nồng độ bão hòa oxy trong máu để phát hiện sớm bất thường. Trường hợp có biểu hiện tắc nghẽn đường thở thì cần cho trẻ nằm nghiêng, hút đờm dãi , khí dung theo y lệnh.
– Đánh giá màu sắc dịch tiết vùng miệng: dịch tiết màu hồng nhạt là bình thường, tiếp tục theo dõi trẻ; dịch tiết màu đỏ tươi là trẻ có nguy cơ chảy máu, cần báo bác sĩ ngay.
– Theo dõi tình trạng nôn ở trẻ vì thuốc gây mê có thể gây tác dụng phụ này.
– Truyền dịch nuôi dưỡng bằng đường tĩnh mạch cho trẻ.
– Tiêm kháng sinh theo y lệnh.
– Thuốc giảm đau: Sử dụng mỗi 4 – 6 h/1 lần trong ngày đầu sau mổ (có thể dùng xen kẽ efferalgan và Ibuprofen ). Không nên sử dụng các loại thuốc giảm đau có ức chế hô hấp, nếu phải dùng thì rất thận trọng và theo dõi sát nhịp thở.
– Khi bệnh nhân tỉnh táo hoàn toàn: cho uống sữa nguội, số lượng ít, chia nhỏ bữa thành nhiều lần. Đổ thìa cho trẻ, không bú bình
– Nên cho trẻ ăn sau khi dùng thuốc giảm đau 30 phút.
– Giữ vệ sinh miệng, mũi sạch sẽ bằng dung dịch nước muối dạng xịt (Xixat, Sterimax…), nước muối NaCl 9%, uống nước đun sôi để nguội nhiều lần trong ngày và sau khi ăn.
– Quan tâm nâng đỡ tâm lý cho gia đình, bố mẹ trẻ những ngày đầu sau mổ.
Ngày thứ 2 – ngày thứ 4:
– Theo dõi toàn trạng, nhịp thở, nhiệt độ, nồng độ bão hòa oxy máu
– Tiếp tục truyền dịch nuôi dưỡng nếu trẻ ăn kém
– Tiêm kháng sinh , giảm đau và thực hiện thuốc theo y lệnh
– Vệ sinh miệng, mũi sạch sẽ bằng dung dịch muối NaCl 9% hoặc dung dịch muối dạng xịt, uống nước đun sôi để nguội nhiều lần trong ngày và sau khi ăn.
– Cho trẻ uống sữa nguội bằng đổ thìa, số lượng ít một, chia làm nhiều bữa trong ngày.
Sau 5 ngày :
– Theo dõi toàn trạng, thực hiện thuốc theo y lệnh, vệ sinh miệng, mũi sạch.
– Cho trẻ ăn đổ thìa các loại thức ăn được chế biến dưới dạng súp lỏng, nguội.
Ngày ra viện:
– Hướng dẫn bố mẹ cho trẻ ăn các loại thức ăn mềm dễ tiêu.
– Hướng dẫn cách theo dõi và chăm sóc trẻ tại nhà, vệ sinh mũi, miệng sạch.
– Cho đơn thuốc về: hướng dẫn cách pha và uống thuốc.
– Hẹn tái khám.
Một số lưu ý cần tránh
– Không cho trẻ uống nước hoa quả thuộc họ cam quýt hoặc nước giải khát có ga
– Không cho trẻ chơi, ngậm các đồ vật cứng, sắc nhọn, tránh làm tổn thương, chảy máu vết mổ vòm.
– Trong 3 tuần đầu sau phẫu thuật nên đeo nẹp cánh tay để ngăn trẻ cho ngón tay và đồ chơi vào miệng , không được sử dụng ống hút, làm tổn thương vùng phẫu thuật.
– Trong 3 tuần đầu không cho trẻ ăn các thức ăn cứng như : bánh mì nướng, bánh quy giòn, nhai mía…
Theo dõi và xử trí biến chứng sau phẫu thuật:
– Chảy máu sau mổ: nếu bệnh nhân chảy nhiều máu đỏ tươi trong khoang miệng lẫn dịch tiết và qua đường mũi thì cần báo bác sĩ ngay.
Xử trí tạm thời:
+ Gạc tẩm Adrenalin băng ép nhẹ vào vùng chảy máu, cho bệnh nhân nằm nghiêng một bên, theo dõi sát mạch, huyết áp, nồng độ bão hòa oxy trong máu, toàn trạng. Nếu tiếp tục chảy máu thì báo bác sĩ.
– Nhiễm trùng: sốt, trẻ quấy khóc rất khó chịu, giả mạc quanh vết mổ, hơi thở hôi, bạch cầu và CRP máu tăng.
– Xử trí: dùng kháng sinh và thuốc giảm đau theo y lệnh.
+Hướng dẫn bệnh nhân vệ sinh mũi miệng bằng NaCl 0,9% hoặc vệ sinh miệng bằng dung dịch Betadin xanh .
– Toác vết mổ: Do đứt chỉ hoặc hoại tử làm đường khâu toác rộng, sẹo sẽ không liền lại được. Trường hợp này cần chờ để mổ lại sau 1 năm.
TÀI LIỆU THAM KHẢ0
- Care of the Cleft Palate child Repair of the Cleft Palate. Website: www.cleft.org.nz ; May 2014
- Caring for your child after cleft palate Surgery. BC Children’s Hospital cleft Palate Program 4480 Oak Street, Vancouver, BC V6H 3V4604- 875-2345. 1-888-300-3088 bcchildrens.ca.;pp2-3
- Paul Martin , RN. Cleft lip and Cleft Palate Nursing care Plans.October 7, 2017.
ThS Điều dưỡng Mai Thị Hương, Ths.BS Đặng Hoàng Thơm
– Khoa Sọ Mặt Và Tạo Hình
